Mandale przybierającą najróżniejsze formy i spotykamy je prawie w każdym kręgu kulturowym na całym świecie – m.in. Stonehenge w Anglii, Odry i Węsiory a także Ślęża w Polsce. Mandala to archetyp świętej ziemi, strefy okrągłej czyli doskonałej, wydzielonej jako święta, otoczonej czcią i szacunkiem.
Mandala w buddyzmie
Mandala to motyw artystyczny występujący głównie w sztuce buddyzmu tantrycznego, tworzenie a następnie niszczenie jest uważane za rodzaj medytacji i ma duże znaczenie religijne. Jest to =połączenie koła i kwadratu – koło jest symbolem nieba, zewnętrzności, transcendencji, nieskończoności, a kwadrat reprezentuje sferę wewnętrzności – tego co jest związane z człowiekiem i ziemią. Obie te figury łączy punkt centralny, który jest początkiem i końcem całego układu. Istnieją różne rodzaje mandali – oczyszczające, czy wzmacniające określone cechy lub poszczególne obszary ludzkiego życia.
Bhavacakra czyli Koło Życia to najbardziej znany i najważniejszy element ikonografii buddyzmu tybetańskiego, ma znaczenie rytualne i dużą zawartość symboliczną. Bhavacakra przedstawia jedną z podstawowych nauk Buddy – naukę o dwunastu ogniwach współzależnego powstawania – symbolicznie przedstawiona w formie dwunastu obrazków tworzących całość. Ogniwa te odpowiadają stanom: Niewiedza, Karmiczne wzorce, świadomość, nazwa i forma, sześć podstaw, kontakt, wrażliwość, pożądanie, lgnięcie, stawanie się, narodziny i śmierć
Mandala i joga
Podczas medytacji mandala narysowana na materiale (macie) jest swego rodzaju obroną przed roztargnieniem czy pokusami mentalnymi. Dzięki niej medytujący lepiej koncentruje się, odcina od bodźców zewnętrznych – działa podobnie jak labirynt – symbol często występujący w mandalach indyjskich. Jogin wnikający mentalnie w mandalę podąża ku swemu wnętrzu ( do centrum siebie), dzięki takiemu ćwiczeniu z jednej strony by „dotrzeć do siebie” powtarza i doskonali proces kosmiczny (mandala to obraz świata) z drugiej zaś medytując odnajduje mandalę w swoim własnym ciele.
Hipoteza Junga
Jako pierwszy w Europie wpływ mandali na psychikę człowieka zauważył Karol Gustaw Jung. Twierdził, że malowanie obrazów kół pozwala nieświadomie na przejście w stan medytacji, co prowadzi do wewnętrznego spokoju i pozwala odzyskać siły psychiczne. Sam malował mandale i mandalami leczył swoich pacjentów. Namawiał do tworzenia mandali w jakichś odstępach czasu, by obserwować osobisty rozwój, ewolucję twórcy. Uważał, że malując własną mandalę znajdujemy się w centrum osobowości i zataczamy linię ochronną wkoło przestrzeni fizycznej i psychicznej, którą każdy z nas uznaje jako „siebie”.
Mandale w arteterapii
Mandala jest odzwierciedleniem stanu duchowego jej autora, to intymna, indywidualna osobista identyfikacja samego siebie. W kompozycji koła jesteśmy w centrum osobowości. Wytyczamy linię wokoło naszej psychicznej i fizycznej przestrzeni. Sam środek koła jest punktem koncentracji naszej energii, naszym centrum a im dalej od środka, tym bliżej ukazuje się zewnętrzność, otoczenie. . Sam proces tworzenia mandali jest komunikacją z samym sobą – tu i teraz – tym kim teraz jesteśmy. Mandala – efekt naszych doznań, uczuć, odczuć, emocji, ekspresji jest zmaterializowanym odbiciem nas samych, sam twórca decyduje o materiałach, kolorach, układzie, kształcie, także o tym, czy wykona ją w ciszy, czy przy muzyce lub innych dźwiękach. Mandala jest obrazem tego co w danym momencie czujemy. Mandali nie oceniamy – nie ma brzydkiej ani ładnej, dobrej czy złej – jest za to osobista i indywidualna.
Według Susan F. Fincher, autorka książki „Kreatywna mandala” kolor i jego umiejscowienie ma duże znaczenie, symbolizuje to co jest ważne w danym momencie np. jeden kolor mówi o tym co nas obecnie pochłania, kolory w górnej części mandali najczęściej odnoszą się do procesów świadomych, w dolnej zaś – to co dzieje się w nieświadomości.
Przykłady wymowy barw i kolorów w mandali
| biały | pozytywne: wzniosłość, doskonałość, niewinność, szlachetność; negatywne: chłód, obojętność, przesadny perfekcjonizm |
| czarny | pozytywne: godność, honor, powracanie; negatywne: zniszczenie, śmierć, żałoba, grzech, strata |
| czerwony | pozytywne: chęć życia, miłość zmysłowość; negatywne: złość, nienawiść |
| zielony | pozytywne: nadzieja, równowaga emocjonalna, silna wola; negatywne:żądza władzy, nieszczerość, wygórowane ambicje |
| niebieski | pozytywne: opanowanie, spokój, odprężenie; negatywne: nuda, naiwność, pustka |
| żółty | pozytywne: pogoda ducha, radość, oświecenie; negatywne: mania wyższości, powierzchowność, zazdrość |
| pomarańczowy | pozytywne: energia, radość z życia, serdeczność; negatywne: beztroska, wygórowana ambicja |
Znaczenie obiektów i symboli graficznych najczęściej pojawiających się w mandali
- koło – symbol słońca, wszechświata; jedności absolut, doskonałość
- kwadrat – niezłomność, stabilność, poczucie realności
- trójkąt – twórczy intelekt, możliwości
- splecione koła – wspólnota
- krzyż celtycki – cztery żywioły, cztery strony świata
- krzyż prosty – dualizm pierwiastka aktywnego i pasywnego, łączenie i przenikanie się przeciwieństw;
- krzyż ukośny – kierunki wiatru, ochrona
zdjęcie: kadr z filmu „Samsara”
